Қазақстанда дәрі-дәрмек бағасын қалай реттеуге болады

Фармынк қатысушылары бес критерийді ұсынады

Қазақстандағы фармацевтикалық компаниялар үшін — жергілікті де, шетелдік те-үлкен шақыру сәті келді: нарықты реттеудегі күтілетін өзгерістер Бизнестің болашағын айқындайды. Бірінші кезекте сөз барлық дәрілік заттардың бағасын реттеуді енгізу туралы болып отыр. Қазір дәрі — дәрмектердің құны Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі-ТМККК арнасында ғана бақыланады. 2019 жылдан бастап, жаңартылған заңнамаға сәйкес, бөлшек сауда бағалары да реттелетін болады. Нарықтың кәсіби қатысушылары бұл мәселеде тепе-теңдікті табу керек деп санайды және фармацевтикалық саланы мемлекет ұлттық экономикаға Достық сала ретінде қабылдауы керек.

"Ферманың" экономикаға қосқан үлесі

Бүгінгі күні ҚР Статистика комитетінің ресми деректеріне сәйкес елдің ЖІӨ — дегі фармацевтикалық өнеркәсіптің үлесі шамамен 0,14% - ды құрайды (өткен жылы бұл көрсеткіш екі еседен астамға-2017 жылдың қорытындысы бойынша 0,06% - дан артты). Ақшалай мәнде-72,4 млрд теңге, мұндай сомаға өткен жылы негізгі дәрілік заттар өндірілді (ЖІӨ жалпы алғанда — 53,1 трлн теңге).

"Өз уақытында Қазақстанда отандық фармацевтикалық өнеркәсіпті дамытудың мемлекеттік бағдарламасы қабылданды, онда өндірушілерді қолдау шараларының бірі ретінде ұзақ мерзімді шарттар жасасу белгіленген", — дейді Еуразиялық медициналық қауымдастығының президенті Ермек Ясылов. Оның айтуынша, бұл негізгі фармацевтикалық өнімдер өндірісінің көлеміне оң әсер етті: соңғы 10 жылда ол 7 есе өсті (2017 жылы, жоғарыда айтылғандай, ол 72,4 млрд теңгені құрады, ал 2009 жылы 10 млрд теңгеден асты). "Сонымен қатар, сандық өсімге қарамастан, өндірістің 60-70% — ы арзан дәрі-дәрмектерге тиесілі", - деп түсіндірді спикер.

Өңірлер бойынша бөлуде Түркістан облысы мен Шымкент қаласы (шығарылатын өнім көлемінің 40% — дан астамы) көш бастап тұр, екінші орында-Алматы облысы (24,2%), үшінші орында-Алматы (22%). Отандық фармацевтика өнеркәсібінің флагманы-"Химфарм" компаниясының өндіріс көлемінің ұлғаюына, сондай — ақ "Нобел АФФ", "Глобал фарм" және т. б. ірі компаниялардың көрсеткіштеріне байланысты айтарлықтай өсу болды.

Өндіріс көлемінің ұлғаюына қарамастан, Қазақстан әлі де импортқа тәуелді. Сонымен қатар, елге негізінен қымбат препараттар әкелінеді.

Жергілікті ойыншылардың белгілі бір нарықтағы үлесін осындай салыстыруға болады. Оңтүстік Кореяда ішкі өндірушілер фармацевтикалық нарықтың 92%, Қытайда — 70%, Түркияда — 61%, Испанияда — 52%, Францияда — 49% алады. Қазақстанда отандық өндірушілер нарықтың шамамен 12% - ын ақшалай мәнде және 30% - ға жуығын заттай мәнде алады. Сонымен қатар, Мемлекет басшысы бенчмаркті атап өтті: қазақстандық кәсіпорындар ішкі нарыққа қажетті дәрілердің 50% - ын шығаруы тиіс.

Бенчмаркке қол жеткізу, ұлттық экономиканы қорғау

Бенчмаркке қол жеткізу үшін отандық фармацевтика индустриясы қолдау мен қорғауды қажет етеді. Шетелде өндірілген дәрі-дәрмек импортының артуы несімен қауіпті? Батыс нарықтарындағы баға модельдері мемлекеттің немесе жеке төлеушінің ішкі нарықтағы төлем қабілеттілігін ескереді. Егер, мысалы, препарат АҚШ-та немесе, айталық, Швейцарияда жасалған болса, онда тұтынушылардың төлеуге тиісті дайындығы оның құнына енгізіледі. Содан кейін, дәрі-дәрмектерді өзара экспорттау кезінде ақша түрінде баланс сақталады және шығындар тең өтеледі. Егер препаратты Қазақстан немесе жан басына шаққандағы табыс деңгейі өндіруші елге қарағанда төмен кез келген басқа ел импорттаса, теңгерімсіздік туындайды және ол қазақстандық тұтынушылар мен отандық өндірушілердің пайдасына анық емес.

Бірақ бұл сауда балансының өзгеруі арқылы сала ел үшін жасай алатын пайда туралы ғана емес. "Бұл ұлттық мүдделерді қорғау және дәрілік қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесі. Тіпті АҚШ пен Батыс Еуропаның бес елі сияқты фармацевтикалық әлеуетін дамытуға бағытталған, инновациялардың үлкен үлесі бар және қымбат дәрі-дәрмектер шығарылатын фермалық державаларда да бұл міндеттер бірінші кезекте тұр. Ең алдымен, олар негізгі терапияға арналған генериктерді шығару арқылы шешіледі", — дейді Ирина Чублукова, мамандандырылған препараттарды жылжыту және Santo нарығына қол жеткізу жөніндегі директор.

Баға практикасы

Жоғарыда айтылғандай, сала өкілдері Қазақстанда 2019 жылдан бастап дәрілік заттардың бағасын реттеу мәселесі қалай шешілетініне алаңдаулы.

Ермек Ясыловтың айтуынша, қазір бөлшек сауда арнасында Шетелдегі референттік бағалармен салыстыру әдісі қолданылуда. "Референттік елдердің белгілі бір тізімі бойынша қандай да бір препараттың құны қаралады, ең төмен баға таңдалады және одан Қазақстанда баға құрылады. Бірақ бұл елдердегі анықтамалық бағалар қолданыстағы шығындарды өтеу саясатына байланысты нақты өндіріс шығындарын объективті түрде көрсете алмайды. Бізде ондай саясат жоқ, реимбурсация бізде ендірілген жоқ. Қазақстан үшін бөлшек сауда бағаларын сыртқы референттік баға белгілеуге байланыстырмай реттеу саясатын ойластыру қажет", - дейді сарапшы.

Мемлекет қазір енгізуді қарастыратын бағаны белгілеу нұсқаларының бірі фармацевтикалық компаниялар препараттың бағасын тіркеу кезінде оны өндіруге кететін шығындардың құрылымын ашады және баға осыған байланысты болады деп болжайды. Айта кету керек, Ресейдің осы модельді қолдануда белгілі бір тәжірибесі бар және қазіргі уақытта жергілікті нарықты реттеушілер оның төмен тиімділігі туралы қорытындыға келеді. Өз шығындарын соншалықты тиімді басқармайтын осы немесе басқа өндірушінің өндіріс құнын жоғарылатып, нәтижесінде оның препаратына жоғары баға алу қаупі әрқашан бар. Сонымен қатар, бұл әдіс өндірушілерге өз шығындарын оңтайландыруға, тиімділікті арттыруға және дәрі-дәрмектерді дамытуға қаражат салуға ынталандыру бола алмайды.

Фармацевтикалық өндірушінің экономикаға қосқан үлесін объективті бағалау қажет, және дәл осы бағалау негізінде қайта бағалау моделін қолдануға болады, яғни ТМККК іске асыру кезінде де, бөлшек саудада да өндіріс шығындарын өтеу.

Реттеудің бес өлшемі

Фармацевтикалық өндірушілерді олардың ұлттық экономикаға қосқан үлесі бойынша ажыратуға болатын бес критерий бар. Біріншісі-Техникалық ғана емес, сонымен қатар клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерді ескере отырып, ҒЗТКЖ шығындары. Клиникаға дейінгі зерттеулер, әдетте, клиникалық зерттеулермен салыстырғанда қымбатқа түседі. Клиникаға дейінгі кезеңде жұмыстар Қазақстан аумағында жүзеге асырылатын жағдайда қазақстандық, сондай — ақ шетелдік компаниялар жүргізетін дәрілік заттарды зерттеу және әзірлеу құнын ескеруге болады. Барлық фазалар ескерілуге тиіс клиникалық зерттеулер кезеңінде, егер бұл жұмыстар Қазақстанда жүргізілсе және жергілікті кәсіпорындар осы препараттарды өндіру құқығына ие болса (құқықтар лицензиялық келісіммен реттелетіндерден басқа) шығындардың жалпы көлемін өтеуге болады. ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығындар Қазақстанда жүргізілетін клиникалық зерттеулерге арналған жалпы шығындарды да қамтиды. Бұл жағдайда 1000 адамнан астам пациенттер қатысқан және стандартты емдеумен немесе плацебомен салыстырғанда препараттың тиімділігі анықталған кездегі III фазадағы зерттеулер айрықша болуы мүмкін; алайда, егер мұндай зерттеулерді қазақстандық кәсіпорын төлесе, онда олардың құнын ҒЗТКЖ-ға өтелетін шығындарда да ескеру ұсынылады.

ҒЗТКЖ-ға арналған шығындардан басқа, шығындарды өтеу моделіндегі өлшемдермен Қазақстандағы өндіріс құнын да (жергілікті өндірістің сатылатын өнімінің құны және жергілікті өнім экспортының көлемі) ескеру ұсынылады — бұл екінші критерий. Үшінші өлшем — құрылған жұмыс орындарының саны және кәсіпорынның оларды ұстауға арналған шығындары-компанияның жалақыға арналған жалпы шығындары және бюджетке төленетін әлеуметтік төлемдердің көлемі. Төртінші өлшем-Қазақстанда төленетін салықтар. Бесінші критерий ретінде экспорт-импорт теңгерімін сақтауды қарастыруға болады.

Қорытындылар

Егер, мысалы, Инвестициялар, инвестицияларға қайтару ескерілмесе және осының нәтижесінде, айталық, жергілікті өндірушілерге инвестициялау айтарлықтай қысқарады немесе ашық нарықта да, мемлекеттік сатып алу жүйесінде де Дәрілік заттардың бағасы төмендетіледі, онда бұл отандық фармацевтикалық индустрияның дәрілік қауіпсіздікті қамтамасыз ету және ұлттық экономикаға үлес қосу қабілетіне әсер етуі мүмкін.

"Жоғарыда аталған критерийлер ескерілетін нарықтың мысалы бар. Polpharma - әлемдегі ең ірі дженериктік фармөндірушілердің бірі-мемлекеттен де қолдау алады. Польшада егер отандық фармацевтикалық индустрия ұлттық экономиканың досы ретінде қарастырылмаса және дәрі — дәрмектерге сараланған баға қолданылмаса, онда бағаның төмендеуімен жұмыс орындары, инвестициялар, экспорттық әлеует төмендейді, бұл өндірушілердің елдің ЖІӨ-ге қосқан үлесіне әсер етуі мүмкін", - дейді Ирина Чублукова.

Бір сөзбен айтқанда, нарық қатысушыларының пікірінше, Қазақстанда өнім шығару мақсаты бар отандық фармацевтикалық өндірушілер мен шетелдік ойыншылар барабар баға белгілеу жағдайында жұмыс істейтін және ұлттық экономиканың достары ретінде қабылданатын тетікті әзірлеу қажет. Бұл ретте Қазақстан Инвестициялар мен фармацевтика саласын дамыту үшін неғұрлым тартымды алаңға айналар еді.